آلویس اشپرنگر مصحح و مترجم رساله شمسیه کاتبی

قبلا ترجمه انگلیسی رساله شمسیه را در سایت ویلفرید هاجز دیده و نام مترجم آن را از یاد برده بودم. اما با مراجعه به آن با شگفتی دریافتم که مترجم همان آلویس اشپرنگر است که در پست پیشین معرفی کرده بودم! واقعا چه پرکار بوده است این مرد!  

همچنین می توانید متن عریی و انگلیسی رساله شمسیه را ببینید که در پیوست نخست فرهنگ اصطلاحات علوم مسلمانان در سال 1854 در کلکته هند چاپ شده بود.  البته پیوند اخیر در سایت مکتبة المصطف است که برای دانلود پی دی اف، یک نوار سبز رنگ دارد که پنج شماره دو رقمی روی آن نوشته شده است. یکی از این عدد تکراری است و برای آغاز دانلود باید عدد تکراری سمت چپ را کلیک کنید.

اطلاعات کتاب شناختی این اثر چنین است : 

 Aloys Sprenger, (1854), Dictionary of Technical Terms used in the Sciences of the Mussalmans, containing the Logic of the Arabians, Bengal Military Orphan Press, Calcutta. 

آلويس اشپرنگر نخستین ناشر «قسطاس الافکار»

در پست پیشین، انتشار کتاب «قسطاس الافکار» شمس الدین سمرقندی را گزارش کردم.  

اما امروز متوجه شدم که  آلویس اشپرنگر (Aloys Sprenger 1813-1893)، شرق شناس اتریشی، نخستین ناشر کتاب «قسطاس الافکار» سمرقندی و کتاب دیگر او «آداب البحث» است. او این دو کتاب را در سال 1854م. در کلکته هند به نشر رسانده است.  

 

در زیر، معرفی اجمالی از این پژوهشگر پرتلاش را به نقل از  سایت بنیاد ایران شناسی آورده ام:

 

آلويس اشپرنگر 3 سپتامبر 1813 در تيرول اتريش به دنيا آمد و در سال1893در گذشت.

از 1832 تا 1836 در وين به تحصيل علم طب و زبانهاي شرقي پرداخت.

در 1836 به انگلستان مسافرت كرد و در 1838 تابعيت دولت بريتانيا را پذيرفت.

در 1841 با 1838 تابعيت دولت بريتانيا را پذيرفت.

در 1841 با ارائه پايان نامه اي درباره ي تاريخچه ي طب اسلامي، كه با سود جستن ازنسخ خطي عربي نوشته بود، موفق به دريافت درجه ي دكتري از دانشگاه ليدن گرديد.

در 1843 به شركت هند شرقي در هندوستان پيوست.

در 1844 رئيس كالج اسلامي در دهلي و 1848 دبير انجمن آسيايي بنگال بود.

از 1851 تا 1854 رياست مدرسه ي كلكته را به عهده داشت.

در 1854 به عراق، شام، مصر ، مسقط و چند كشور عربي ديگر، مسافرت كرد.

در 1857 از سمت خود درهندوستان، استعفا داد و در بازگشت به اروپا گنجينه ي گرانبهاي نسخ خطي را كه از كشورهاي عربي به دست آورده بود در اختيار كتابخانه ي سلطنتي برلن قرار داد.

از استاد زبانهاي شرقي در دانشگاه برن بود و در 1881 به هايدلبرگ رفت.

در هايدلبرگ مدتي به تدريس پرداخت و سپس تا پايان عمر به تأليف و ترجمه مشغول بود.

اشپرنگر به بيست و پنج زبان آشنايي داشته است.

در هندوستان مجله ي هفتگي اردو زبان را منتشر كرده و مترجم زبان فارسي بوده است.

19 دسامبر در هايدلبرگ در گذشت.

 

آثار:

1.       محمد (ص) و قرآن

2.       زندگي و تعاليم محمد (ص)

3.       مبادي طب عرب در دوره ي خلافت...(پايان نامه دكتري)

4.       مروج الذهب، تأليف مسعودي (ترجمه به انگليسي)

5.       اصطلاحات الصوفيه،‌تأليف عبدالرزاق كاشاني (چاپ) ...

6.       دو اثر درباره ي كتاب شناسي عربي (تصحيح)

7.       گلستان سعدي (چاپ و اعراب گذاري متن فارسي)

8.       خردنامه ي اسكندري يا سكندرنامه ي بحري، تأليف نظامي گنجوي (تصحيح با همكاري)

9.       فهرستي از نسخ خطي عربي، فارسي و هندوستاني موجود در كتابخانه هاي شاه اوده (گردآوري)

10.   كشاف اصطلاحات الفنون و العلوم، تأليف محمد علي تهانوي (چاپ مجدد) (1862)

11.   راه هاي مراسلاتي و مسافرتي مشرق زمين

12.   جغرافياي باستان عربستان

13.   «هند بيروني»

14.   «هندبيروني به روايت زاخاو»

15.   گزارش تحقيقات در كتابخانه هاي اسلامي لكهنو

16.   ترجمه ي بلعمي ازتاريخ طبري

17.   تاريخ پيامبران غزالي

18.   «نخستين جلد متن اصلي تاريخ طبري»

19.   «واژه هاي بيگانه در قرآن»

20.   «آيا سعدي شيرازي اشعار ريخته سروده است؟»

21.   «شرحي بر برخي از رونوشتهاي اثر عربي با عنوان رسايل اخوان الصفا»

22.   «درباره ي منشأ و تحوّل نگارش حقايق تاريخي در ميان مسلمانان»

23.   «نكاتي درباره ي چاپ اثر ابن خرداد به توسط باربيه دومنار و درباره ي ماليات زمين در عهد امپراتوري خلفا»

 

 

كتابهايي كه توسط اشپرنگر يا با همكاري وي تصحيح و چاپ شده اند:

 

 

24.   سيرة ‌اليميني، تأليف عتبي. دهلي: 1848

25.   ارشاد القاصد الي اسني المقاصد،‌تأليف ابن ساعد انصاري اكفاني.كلكته: 1849

26.   فهرست كتب الشيعة و اسماء‌المصنفين، تأليف محمد بن حسن طوسي. كلكته:1853-1855 (تصحيح با همكاري مولاي عبدالحق)

27.  آداب السمرقندي، تأليف شمس الدين سمرقندي.كلكته 1854.

28.  قسطاس الميزان، تأليف شمس الدين سمرقندي كلكته 1854.

29.  الحسبة و الاحتساب، تأليف محمد علي تهانوي. كلكته: 1854

30.  معجم المصطلحات العلمية لدي المسلمين. بنگال: 1854 (تصحيح با همكاير محمد علا)

31.  الاصابة في تمييز الصحابة‌، تأليف ابن حجر عسقلاني كلكته :1856-1888 بابل:1880

32.  الاتقان في علوم القرآن ،تأليف عبدالرحمن سيوطي

33.  الاستبصار فيما اختلف من الاخبار، تأليف شيخ طوسي

34.  تاريخ الخلفاء، تأليف عبدالرحمن سيوطي

35.  تاريخ الغزنويه، تأليف عتبي

36.  حدود النحو، تأليف عبدالله فاكهي

37.  الرسالة‌الشمسيه، تأليف نجم الدين كاتبي

38.  القاموس المحيط، تأليف مجدالدين محمد فيروزآبادي

39.  كتاب الرجال، تأليف شيخ طوسي

40.  الكشاف في تفسير القرآن ،تأليف ابوالقاسم زمخشري

41.  مقامات حريري، تأليف قاسم حريري

42.  نخبة الفكر، تأليف ابن حجر عسقلاني

43.  نفحة اليمن، تأليف شرواني

44.  نوادر قليوبي

 

درباره اش:

فهرستي از كتابهاي شرقي اشپرنگر

مطالعات عربي در اروپا

«گوشه اي ازتاريخ ظهور اسلام شناسي بورژوآيي اروپاي غربي» 

 

دو منبع زیر نیز اطلاعاتی درباره اشپرنگر داده اند: 

 

DR. ALOYS SPRENGER (1813-1893) - Allama Iqbal

www.allamaiqbal.com/publications/journals/review/apr95/5.htm

‎ Literary Notes: Aloys Sprenger and Delhi College: a part of history ...

www.dawn.com/news/1171434

انتشار کتاب قسطاس الافکار در ترکیه

کتاب گران سنگ قسطاس الافکار اثر شمس الدین سرقندی با تصحیح و تحقیق نجم الدین پهلوان در انتشارات یازمالار (نوشته ها) در آنکارای ترکیه منتشر شد.  

   

 قبلا در پیوند زیر، نسخه پایان نامه دکترای این کتاب را معرفی کرده بودم: 

کتاب «قسطاس الافكار» سمرقندي - دوشنبه بیست و سوم دی ۱۳۹۲ 

 پیش از آن هم در دو پیوند زیر درباره سمرقندی سخنانی گفته بودم:  

 شمس الدین سمرقندی، منطق‌دان ناشناخته - جمعه سوم شهریور ۱۳۹۱ 

قياس اقتراني شرطي نزد شمس الدين سمرقندي - یکشنبه بیست و یکم خرداد ۱۳۹۱

 که این دومی در ادامه تحقیقاتم درباره قیاس اقترانی شرطی در دو پیوند زیر به آنها رسیده بودم: 

قياس اقتراني شرطي (متصل لزومي) - بخش دوم - ترديد در شكل سوم - سه شنبه شانزدهم خرداد ۱۳۹۱ 

قياس اقتراني شرطي (متصل لزومي) - چهارشنبه دهم خرداد ۱۳۹۱

در این زمینه، مقاله ای هم نوشته ام که در همایش دوم انجمن منطق ایران ارائه کردم و هم اکنون در نشریه منطق پژوهی زیر چاپ است و به زودی منتشر خواهد شد.

از آنجا که اطلاعات کتاب شناسی در پیوند بالای صفحه در برخی مرورگرها دیده نمی شود، آن را در زیر می آورم، هرچند زبان این اطلاعات به ترکی است:  

 

Kıstâsu'l-Efkâr

Düşüncenin Kıstası

 

Eseri Adı	Kıstâsu'l-Efkâr
Müellifi	ŞemsüddînEs-Semerkandî
Yayına Hazırlayan	NecmettinPehlivan
Özgün Dili	Arapça
Yazma Nüshası	Atıf Efendi Yazma Eser Kütp. No. 1673, 1674; SüleymaniyeYazma Eser Kütp., Ayasofya, No. 2565
Kategori	Bilimve Felsefe Serisi
Yayın Türü	Çeviri, EleştirmeliMetin
Yayın Yılı	2014
ISBN	978-975-17-3717-5
Ölçüler	576s., 23.5x16.5

Felsefe, kelâm, astronomi ve geometri alanlarında önemli eserler vermiş olanŞemsüddîn Muhammed b. Eşref es-Semerkandî (ö. 722/1322), mantık alanındaki üstünbaşarısınıKıstâsu’l-Efkâr fî Tahkîki’l-Esrâradlı eserinde ortayakoymuştur. Sistematik bir bütünlüğe sahip olan eser, geleneksel tasavvurât )kavramlar) ve tasdîkât (önermeler) ayırımına dayalı genel mantık konularınıiçerecek biçimde yazılmasının yanı sıra bizzat müellifi tarafındansistemleştirilen ve bütünüyle İslâm düşüncesinin en özgün ürünlerinden biri olan “âdâbu’l-bahs ve’l-münâzara” adlı bir tartışma bölümünü de içermektedir. Eser bubölümü ile klasik gelenekteki ilk ve tek örnektir. Eserinde Fârâbî, İbn Sînâ, Fahreddin er-Râzî, Nasîrüddin et- Tûsî, Efdaluddin el-Hûneci, Zeynuddinel-Keşşî, Esîrüddin el-Ebherî, Gazzâlî, ve Ebu’l-Berekât el-Bağdâdî gibiotoritelere başvuran Semerkandî, gerek mütekaddimûn gerekse müteahhirûnunçeşitli kavramsal yaklaşımları karşısında eleştirel bir tutum almaktançekinmemiştir.

Kıstâsu’ l-Efkâr fî Tahkîki’ l-Esrâr’ın yayına hazırlanmasında AtıfEfendi Yazma Eser Kütüphanesi 1673, 1674 ve Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi, Ayasofya Koleksiyonu 2656 numarada kayıtlı yazma nüshalar esas alınmıştır.

ناجوانمردی استادان در سوء استفاده از مقالات مشترک با دانشجویان

بارکشی نااستادان و معضل مقالات علمی-پژوهشی پرنویسنده

یادداشتی از دکتر سيد حسن اسلامي اردکانی

 

منبع: ایبنا

زمانی استاد دکتر مهدی محقق در مصاحبه‌ای گفته بود که برخی استادان دانشگاه را می‌شناسد که هنگام استخدام خود گفته بودند که فلان و فلان مقاله را نوشته‌اند و به زودی منتشر خواهد شد. اما بعد از سی سال هنوز آن مقالات ادعایی منتشر نشده است و از این استادان هیچ اثر مکتوبی منتشر نشده است تا بتوان قوت و ضعف علمی آن‌ها را بررسید. با این حال، آنان مراتب ارتقای علمی خود را پیموده‌اند، بی‌آنکه در کارنامه‌شان حتی یک مقاله عالمانه ثبت شده باشد. ظاهراً این استادان، راهی برای پوشاندن بی‌سوادی خود نداشتند، یا بخت آن را نداشتند تا با استفاده از شیوه‌های کارآمد و تازه‌ای، که از برکت آیین‌نامه‌های  وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، گسترش یافته‌اند با کمی هوشمندی و درایت عملی، بتوانند ده‌ها مقاله علمی-پژوهشی را روانه بازار کنند و دهان مخالفانی چون استاد محقق را ببندند.

 

امروزه راه‌های متعددی برای ارائه مقالات علمی-پژوهشی این قبیل استادان وجود دارد. البته به شرطی که کسی درباره محتوای آن‌ها چند و چون نکند و مته به خشخاش نگذارد. کافی است که در یکی از مجلات دارای رتبه علمی-پژوهشی، مقاله‌ای منتشر شود تا غسل تعمید یافته و بلافاصله از قطعات جورچین یا تقلب و تزویر به مقاله‌ای معتبر و دارای امتیاز تبدیل شود. خوب، یکی از راه‌های رایج برای نوشتن مقالات علمی-پژوهشی، استفاده از همان منطق گندم‌نمایی و جو‌فروشی است که نگارنده در مقاله «فربهی یا آماس؛ تحلیل ساختار مقالات (نا)علمی-پژوهشی در علوم انسانی» (روش‌شناسی علوم انسانی، شماره 74-75، بهار و تابستان 1392) بررسی و تحلیل کرده است. خلاصه این شیوه آن است که استاد فاقد اندیشه و محتوا، بکوشد نوشته‌ای را بزک کند و وسمه بر ابروی کور بکشد و آن را به لطایف الحیلی، که در این جا مجال طرح آن نیست، در یک مجله علمی-پژوهشی منتشر کند. در این جا کاری به این شیوه ندارم.

 

دومین راه آن است که استادان نیازمند مقالات علمی-پژوهشی، یک مقاله خوب علمی-پژوهشی به زبان‌های دیگر را پیدا کنند و آن را یا خود ترجمه کنند و یا برای ترجمه به دانشجویانشان به عنوان تکلیف درسی بدهند و سپس به عنوان مقاله تألیفی خود در یک مجله دارای رتبه علمی-پژوهشی چاپ کنند. اگر هم حوصله یا دانش زبانی لازم را ندارند، می‌توانند با کمی «تتبع» به سبک قدما، قطعاتی از مقالات خوب فارسی را «اقتباس» یا رونویسی کنند، یعنی همان سرقت خودمان، و سپس تحویل مجلات علمی-پژوهشی بدهند. این بحث را نیز نگارنده در مقاله «چو دزدی با چراغ آید: سرقت علمی در سطح دانشگاهی» (آینه پژوهش، شماره 126، فروردین 1390)، به بحث گذاشته است و دیگر در این جا به آن نمی‌پردازد.

 

اما سومین شیوه که که اخیراً گسترش قابل توجهی یافته و باب شده و مثل گوشی‌های هوشمند، مشتریان پر و پاقرصی در میان برخی استادان دانشگاه پیدا کرده، عبارت است از آوردن نام خود بر سر مقالاتی که این استادان در آن نقشی واقعی نداشته‌اند. دوست دانشورم رسول جعفریان در یادداشتی به نام «یک تن ضعیف و یک کاروان اسیر»، به مقالاتی اشاره می‌کند که بر سر آن گاه نام پنج نویسنده دیده می‌شود، حال آن که 95% مقاله را تنها یک تن نوشته است. قوت این مقالات در حدی است که گاه آمدن نام یک نفر نیز بر آن زیادی است. جعفریان از این پدیده به مثابه «دکانی» یاد می‌کند که در آن برای این دست استادان منافع کلانی وجود دارد. در این یادداشت نکات متعددی آمده است که، به دلیل قبول آن‌ها، از طرح و تکرارشان می‌گذرم. اما در این جا می‌خواهم فقط یک نکته متفاوت را برجسته کنم.

 

در آیین‌نامه ارتقای مصوب وزارت علوم، برای ارتقا چهار محور یا معیار در نظر گرفته شده است که عبارتند: (1) فعالیت‌های فرهنگی (2) فعالیت‌های آموزشی (3) فعالیت‌های پژوهشی، و (4) فعالیت‌های اجرایی. هر عضو هیئت علمی مؤسسات آموزشی و پژوهشی برای ارتقای خود در این چهار محور فعالیت خواهد کرد. برخی از این فعالیت‌ها الزامی است، مانند فعالیت پژوهشی، و برخی اختیاری است، همچون فعالیت اجرایی. در محور سوم یا فعالیت‌های پژوهشی، مهم‌ترین نمونه یا شاخص نشر مقالات علمی-پژوهشی است، به‌گونه‌ای که هیچ کس نمی‌تواند بدون داشتن حداقلی از مقالات علمی-پژوهشی منتشر شده یا پذیرش شده، ارتقا پیدا کند. به همین سبب ضرورت وجود مقالات علمی-پژوهشی در رزومه علمی استادان به حدی است که غالباً به این در و آن در می‌زنند و با بهره‌گیری از شیوه‌های درست و، عده‌ای هم، نادرست می‌کوشند هر جوری هست مقالات علمی-پژوهشی برای خود دست و پا کنند. یکی از شیوه‌های جدید که هنوز ابعاد فاجعه‌بار آن چندان آشکار نشده است، نشر مقالات به صورت مشترک با دانشجویان است.

 

در حالی که شیوه‌های قدیمی، مانند انتحال و سرقت علمی، خطر لو رفتن و بدنامی را برای استاد در پی داشت، و شیوه گندم‌نمایی و جوفروشی یا همان چسب و قیچی، وقت‌گیر بود، این شیوه مطلقاً زحمتی، و فعلاً بدنامی هم، ندارد. کافی است که استاد لطف کند و اجازه دهد نامش بر مقاله دانشجو ذکر شود. از سویی دانشجو موظف است بخشی از رساله خود را در قالب مقاله‌ای علمی-پژوهشی منتشر کند. از سوی دیگر مجلات علمی-پژوهشی مقالات دانشجویی را منتشر نمی‌کنند، مگر آن که نام یک استاد بر آن‌ها باشد. در این وانفسایی که دانشجو درمانده شده و حتی حاضر است پولی بدهد و نام یک استاد را به عاریت بگیرد، برخی استادان از سر بنده‌نوازی و شاگردپروری، مرحمت می‌کنند و نام خود را بر مقالاتی که خود اصلاً ندیده و نخوانده‌اند می‌نشانند. همین جا بیفزایم که مقصودم مقالات واقعاً مشترکی نیست که حاصل تلاش علمی دو یا چند نفر است. بلکه هدف مقالات فزاینده‌ای است که به صورت مشترک منتشر می‌شود، اما در واقع حاصل زحمت یک تن است.

 

خوب، با فرض این که این مقالات واقعاً مقالات ارزنده‌ای باشند و دانشجویان با تلاشی درخورْ اثری علمی پدید آورده باشند، چه اتفاقی خواهد افتاد؟ در این جا به آفات مختلفی که به ذهن خوانندگان می‌رسد و برخی را استاد جعفریان بیان کرده است، نمی‌پردازم. باز به تضییع حق دانشجویان اشاره نمی‌کنم. فقط یک نکته را بیان می‌کنم و آن اینکه این شیوه اجازه می‌دهد تا برخی نااستادان بدون آن که در طول عمر علمی خود حتی یک سطر مطلب عالمانه و آکادمیک بنویسند، از مرتبه مربیگری به مقام استاد تمامی برسند.

کافی است کسی بدون بُنیه علمی کافی جذب دانشگاه شود. بقیه مسئله حل است. وی هنگام جذب غالباً در مرتبه مربی مشغول به کار خواهد شد. حال اگر او کمی بختیار باشد و بتواند در دوره دکتری درسی بدهد، می‌تواند زمینه ارتقای خود را فراهم سازد. برای این کار، به جای زحمت کشیدن و پژوهش کردن و درس دادن که زحمت دارد و ارج چندانی هم ندارد، وی می‌تواند تک تک دانشجویان را ملزم کند که در زمینه‌ای پژوهش کنند و حاصل پژوهش خود را در قالب یک مقاله علمی-پژوهشی بنویسند و نام او را نیز در کنار نام خود ذکر کنند و در صورت ارائه پذیرش مقاله، نمره آن درس را بگیرند. این شیوه ناجوانمردانه‌ای است که برخی نااستادان در پیش گرفته‌اند و به جای رشد علمی خود، دست به بارکشی از دانشجویان می‌زنند و نمره قبولی را مشروط به ارائه مقالات علمی-پژوهشی می‌کنند. هنگامی که به آن‌ها اعتراض می‌شود، می‌گویند که هدفشان ارتقای علمی دانشجویان است، یعنی می‌خواهند چیزی به دانشجو بدهند که خود فاقد آن هستند. حال، اگر حمل بر اشاعه فحشا نشود، این شیوه را بیشتر خواهم کاوید. بارِی، پس از آن که نااستادانی از این دست موفق شدند دو سه مقاله علمی-پژوهشی مشترک متتشر کنند، چون مهم‌ترین شرط ارتقا فراهم شده است، با فراهم کردن شروط دیگر که آسان است، به مقام استادیاری خواهند رسید. در این مقام فرصت برای مقالات مشترک بیشتر فراهم است و دیگر نیازی نیست که این نااستادان دانشجویان را مجبور به ارائه مقالات علمی-پژوهشی مشترک کنند، دانشجویان خود با سر نزد این نااستادان خواهند آمد و منتشان را خواهند کشید. پس از چند سال و با فراهم شدن چند مقاله علمی-پژوهشی دیگر، این دست استادیاران می‌توانند به مقام دانشیاری برسند و در پی آن با دستانی بازتر و مقالات مشترک بیشتر به مقام منیع استادی خواهند رسید، بی‌آنکه حتی لازم باشد یک مقاله علمی-ترویجی یا حتی عمومی نوشته باشند. چون که از نظر صوری کار آن‌ها کامل است و در کارنامه خود ده‌ها مقاله علمی-پژوهشی دارند. مشترک یا غیر مشترک بودن هم، در این میان نقشی ندارد و در آیین‌نامه ارتقا، قید فردی بودن نویسنده و غیر مشترک بودن نیامده است. این نااستادان، به واقع، عین همان استادانی هستند که، به گفته دکتر محقق، در گذشته وارد دانشگاه می‌شدند و بعد از سی سال هیچ مقاله‌ای نمی‌نوشتند. تفاوت تنها در یک چیز است، به لطف پیشرفت علمی و پیدایش شیوه‌های تازه و به برکت آیین‌نامه ارتقا، این نااستادان کارنامه درخشانی از مقالات مشترک دارند. هرچند خود در عمرشان هیچ ننوشته باشند. از مزایای مادی و معنوی چنین مقالاتی برخوردار خواهند شد. این تصویر اندکی سیاه‌تر شده، اما نسبتاً واقع‌نمایی است از آینده جامعه علمی ما که در آن شاهد برخی استادانی خواهیم بود که به واقع نااستادند و هیچ شایستگی علمی ندارند و اگر وضع به همین سبک پیش برود و چاره‌ای اندیشیده نشود، وضع دردبارتری خواهیم داشت.

 

از تجربه‌های مستقیم و غیر مستقیم خود آموخته‌ام که به مقالات مشترک بدبینانه بنگرم و آن‌ها را جدی نگیرم. خود نیز تا جایی که توانسته‌ام در برابر درخواست دانشجویان مبنی بر نشر مقالات مشترک، به‌ شدت مقاومت کرده‌ام و اگر هم جایی مقاله‌ای مشترک داشته‌ام، آن را به مثابه کار علمی خود قلمداد نکرده‌ام و بر آن تکیه نداشته‌ام. در این جا نیز به همکارانم  پیشنهاد می‌کنم در صورتی که نگران آبرو و اعتبار علمی خود هستند، نسبت به مقالات مشترک و آمدن نامشان حساسیت نشان دهند و در قبال درخواست‌های مصرانه، و گاه به‌حق، دانشجویان مقاومت کنند، یا دست کم نکات زیر را در نظر بگیرند:

یک. هرگز، هرگز نامشان را بر مقالاتی که در آن نقشی نداشته‌اند، ثبت نکنند، چه قصد خیر داشته باشند و چه نیازمند امتیاز آن باشند. اگر هم ضرورت اقتضا کرد، مقالات را بخوانند، اصلاح کنند، تکمیل کنند و در آن‌ها تغییرات معناداری دهند تا نام «مشارکت» بر آن‌ها صادق آید.

دو. بکوشند تا نامشان پس از نام دانشجویان بیاید. اگر ضرورت اقتضا می‌کند که نام استاد ذکر شود، لازم نیست که این نام حتماً اول باشد. به‌واقع، این قبیل مقالات کار دانشجویان و ماحصل زحمات آنان است و رذیلانه است که یافته‌های آنان عمدتاً به نام دیگری ثبت شود و نام او در آغاز بیاید، به تعبیر حضرت امیر مؤمنان علی (ع) «فجناه ایدیهم لا تکون لغیر افواههم» (نهج البلاغه، خطبه 232).

سه. و مهمتر از همه آن که استادان واقعی به این مقالات دلخوش نمی‌کنند و اصولاً آن‌ها را جزو کارنامه علمی خود نمی‌شمارند. هر مدرس و عضو هیأت علمی باید به اندازه کافی کار تألیفی و مقالات علمی-پژوهشی فردی، مستقل و غیر مشترک داشته باشد، تا به اعتبار آن‌ها ارتقا یابد و اعتبار علمی پیدا کند و اگر هم مقالات مشترکی بعد منتشر کرد، جزو آن نااستادانی قلمداد نگردد که بی‌رنج و زحمت علمی و با تکیه بر دستاوردهای دانشجویان به جایی که شایسته آن نیستند، می‌رسند. حکایت این نااستادان حکایت آن شعر است که «پدر که ناخلف افتد پسر چه کار کند؟»

 

در برابر این پیشنهادها به همکارانم، نکته‌ای را نیز به دانشجویان یادآور شوم. برخلاف این رویه رایج که باید نام استاد در کنار دانشجو ذکر شود، ظاهراً این رویه مستند قانونی ندارد و در آیین‌نامه تعیین اعتبار نشریات علمی کشور، مصوب 8/11/1390، سخنی از ضرورت ذکر نام استادان در کنار مقالات علمی-پژوهشی دانشجویان نیامده است. لذا هم دانشجویان می‌توانند دربرابر این رویه شیوه مناسبی در پیش بگیرند و هم مجلات علمی-پژوهشی به جای گسترش این سنت سیئه و تأکید بر ضرورت ذکر نام استادان، باید بکوشند اعتبار مقالات را، فارغ از نام نویسندگان، بررسی و در صورتی که واجد شرایط نشر بود منتشر کنند. بدین ترتیب، در صورتی که استادان واقعی نگران اعتبار علمی خود باشند، دانشجویان به حقوق خود وقوف پیدا کنند و مسئولان نشریات به اعتبار درازمدت مجلات خود بیندیشند، شاید بتوان در برابر این ترک‌تازی نااستادان مقاومت کرد و مانع فرومردن چراغ علم در این کشور شد. در واقع، اگر هم کورسویی از علم برجای مانده باشد، حاصل کار آن استادانی است که ذهنی کوشا، زبانی گویا، و قلمی نویسا دارند و فارغ از نام و ننگ و با افتادگی تمام به کار خویش مشغولند و به جای کسب اعتبار از طریق دانشجویان با کار خویش به آن‌ها اعتبار می‌بخشند. اما اگر اینان بروند چه خواهد شد؟

با سپاس از آقای مجتبی محسنی بابت ایمیل این مقاله