دو مقاله از چهار منطق‌دان
۱. دوست عزيزم آقاي آتشين صدف و استاد گرامي دكتر سيد محمد علي حجتي در مقاله مشتركي دشواري‌هاي منطقي نقيض‌هاي مفاهيم شامل و راه‌حلّ آن‌ها از ديدگاه ملّاصدرا را مورد بحث قرار داده‌اند. مقاله در نشريه فلسفه و کلام اسلامی سال ۴۳ شماره ۱ (بهار و تابستان ۱۳۸۹) صفحات ۱۱-۲۷ منتشر شده است.
چکیده:
بنا بر قواعد مربوط به نسبت‌هاي چهارگانه بين مفاهيم، منطق‌دانان اثبات كرده‌اند كه همواره بين نقيض‌هاي دو مفهوم مساوي و عامّ و خاصّ مطلق، به ترتيب، نسبت تساوي و عامّ و خاص مطلق (ولي به صورت برعكس) برقرار است. هنگامي‌كه نسبت بين نقيض‌هاي مفاهيم شامل مورد بحث قرار مي‌گيرد، از آنجا كه اين مفاهيم فاقد مصداق و بلكه ممتنع‌المصداق‌اند، استدلالي كه براي اثبات قواعد مذكور به‌كار مي‌رود، دچار مشكل مي‌شود. منشأ مشكل، اعم‌بودن موضوع سالبه محصله از موجبه معدوله است. منطق‌دانان تلاش‌هاي بسياري براي حلّ مشكل كرده‌اند كه به نظر مي‌‌رسد هيچ كدام تمام نيست. در اين مقاله سعي خواهيم كرد نشان دهيم كه در اين ميان ملّاصدرا با نقد ديدگاه مشهور درباره معناي اعم‌بودن موضوع قضيه سالبه، به بيان تفسير صحيح آن، كه خود مبتني بر ديدگاهي از قطب شيرازي است، مي‌پردازد و سپس با استفاده از ويژگي‌هاي قضاياي لابتّيّه، به حلّ مشكل توفيق مي‌يابد.
(فلاحي: از آنجا كه نه عنوان و نه چكيده، «مفهوم شامل» را به صورت آشكار تعريف نكرده‌اند، بايد بگويم كه مقصود از مفاهيم «شامل» يا «فراگير» مفاهيمي است مانند «شيء» و «موجود» كه همه چيز را فرامي‌گيرند. مفاهيم فراگير در برابر مفاهيم تهي همواره براي منطق‌دانان مشكل‌آفرين بوده‌اند. آشكار است كه نقيض «مفاهيم شامل» عبارت است از «مفاهيم تهي» و اين در دو جا منطق‌دانان را با دشواري روبرو مي‌سازد: ۱. نسبت نقيض دو مفهوم ۲. عكس نقيض. مقالة ياد شده به مبحث اول به تفصيل مي‌پردازد و از مبحث دوم در ذيل مبحث اول و در حد اشاره عبور مي‌كند.)
۲. استاد عزيز دکتر احد فرامرز قراملکی و آقاي احمد عبادي در مقاله مشترک تطور تاریخی قضایای ثلاث در همان شماره از همان نشريه (فلسفه و کلام اسلامی سال ۴۳ شماره ۱ (بهار و تابستان ۱۳۸۹)) صفحات ۶۹-۸۹ قضایای حقیقیه و خارجیه و ذهنیه را مورد کاوش تاریخی قرار داده‌اند.
چکیده:
خونجي و پيروان وي، با اثرپذيري از فخر رازي، قضيه محصور را به دو قسم حقيقي و خارجي تقسيم كرده‌اند. ابهري قسم سومي را تحت عنوان «ذهني» به دو قسم پيش‌گفته اضافه مي‌كند. خواجه طوسي و پيروان وي با طرح ديدگاه رقيب به ردّ ديدگاه خونجي مي‌پردازند. تحليل و تبيين تطوّر تاريخي طبقه بندي گزاره حملي به حقيقي، خارجي، و ذهني مسئله تحقيق حاضر است. در پرتو تحليل و تبيين تاريخي اين تقسيم‌بندي، روشن مي شود كه در اين مسئله دو طبقه‌بندي تحت عنواني واحد مطرح شده‌اند. طبقه‌بندي نخستْ تقسيم ثنايي، و طبقه‌بندي دومْ تقسيم ثلاثي ناميده مي‌شود. اين پژوهش سهم منطق‌نگاران دوبخشي قرن هفتم را در بسط و توسعة دانش منطق، با عطف توجّه به مسئله‌اي معيّن، نشان مي‌دهد.