نشریه جاویدان خرد شماره ۴ پاييز ۸۹ منتشر شد. مقاله نظريه ايجاب بتي نزد سهروردي، دليلها و پيامدهاي آن در صفحات ۴۹-۷۱ به نقد اين نظريه سهروردي مي‌پردازد كه سالبه‌ها را مي‌توان به موجبه‌ها برگرداند.

چكيده

سهروردي بر اين باور است كه در ميان محصوره‌ها، سالبه‌ها، نيز، مانند موجبه‌ها، بر وجود موضوع دلالت دارند و از اين­رو، مي‌توان سالبه‌هاي محصوره را به موجبه‌ها برگرداند و تعداد قياس‌ها و قواعد منطقي را كاهش داد. اين نظريه را «ايجاب بتّي» مي‌ناميم. اين نظريه (برخلاف نظريهٴ «ضرورت بتاته» كه ممكنه‌ها را به ضروريّه برمي‌گرداند) از استحكام كافي برخوردار نيست؛ زيرا نه دلايل اقامه­شده بر آن قانع­كننده است نه پيامدهاي آن پذيرفتني. از سخنان سهروردي چهار دليل براي نظريهٴ يادشده استنباط مي‌شود: 1. «در سالبه‌ها، عقدالوضع ايجابي است و بنا به قاعدهٴ فرعيه، بر وجود موضوع دلالت دارد»؛ اين دليل تنها در صورت عطفي بودن رابطه عقدالوضع و عقدالحمل پذيرفتني است و به قضاياي كليه كه رابطهٴ عقدين در آنها شرطي است، تعميم­پذير نيست. 2. «سلب جزء قضيه است و اجزاي قضيه را مي‌توان جزء محمول قرار داد». اين دليل، نيز، به دليل كذب، كبراي آن پذيرفتني نيست. 3. «سلب ضروري همان ايجاب امتناع است» و 4. «سلب و ايجاب در ممكن مساوي هستند»، اين دو دليل نيز به خلط «سلب جهت» و «جهت سلب» دچار هستند. اين از نادرستي ادله؛ امّا، از پيامدهاي نادرست نظريهٴ «ايجاب بتّي»، نيز، مي‌توان به ناسازگاري آن با برخي از قوانين مسلّم منطقي، مانند قانون تناقض ميان محصورات، اشاره كرد.

كليدواژه­ها: سهروردي، ايجاب بتّي، موجبه، سالبه، تعهد وجودي.