اين دو مقاله هفتۀ گذشته در نشريه علمي - پژوهشي گروه فلسفه دانشگاه اصفهان با نام متافيزيك  (دوره جدید، سال چهل و ششم، شماره 7-8، پاييز و زمستان 1389) منتشر شده است.

آراي سهروردي در قياس ضياء موحد    ص 1-۱۰
 چکيده  

شهاب الدين سهروردي (587-549 ه.ق) در كتاب مهم خود، حكمه الاشراق، ادعا مي كند كه نظريه قياسات ارسطو را با كاهش تعداد قواعد آن ساده كرده است، به گونه اي كه با همين تعداد اندك قواعد، اعتبار تمام ضرب ها قابل اثبات است. اين كار (ساده سازي نظريه قياسات ارسطو) با تحويل تمام قضاياي سالب حملي و جزئي به قضاياي موجب كلي و ارائه دو قاعده فرازباني، يكي براي شكل دوم و ديگري براي شكل سوم قياس صورت گرفته است. اين مقاله به شرح بخش غيرموجه نظريه قياس سهروردي پرداخته است و ادعاي او را در مورد ساده كردن نظريه قياس ارسطو بررسي مي كند.

کليدواژگان: شهاب الدين سهروردي، نظريه قياس غيرموجه ارسطويي، عكس

جهت متافيزيكي، جهت محمول و نظريه «ضرورت بتاته» لطف الله نبوي    ص 31-۴۲
 چکيده  

ارسطو در كتاب ارغنون (Aristotle،1949:9،30a،15-19 ) به صراحت بيان مي­كند كه در يك قياس حملي، اگر صغري مطلقه (عاري از جهت) و كبري ضروري باشد، نتيجه قياس نيز ضروري است. اين نظر ارسطو كه در واقع تخطي از قاعده منطقي مشهور تئوفراستس(تبعيت نتيجه از اخس مقدمتين) محسوب مي­شود، منشا منازعات و مشاجرات فراواني در طول تاريخ منطق گرديده است. منطق­دانان و مورخان مشهور منطق در قرن بيستم همانند «نيكولاس رشر» و «بكر» بر اين نظرند كه اين ديدگاه ارسطو تنها در صورتي قابل توجيه و قابل دفاع است (لااقل در شكل اول قياس) كه جهت ضرورت در كبري، جهت محمول تلقي شود كه خود نوعي جهت شيء (modality de re) است. امروزه به خوبي مي­دانيم كه جهت محمول (عقدالحمل) پيوند و ارتباط استوار و تنگاتنگي با جهت فلسفي و متافيزيكي دارد بنابراين ديدگاه ارسطو داير بر اعتبار چنين قياساتي، تفسير وجودي و فلسفي جهات را در دستگاه منطقي وي آشكار مي­سازد.
شيخ شهاب­الدين سهروردي (شيخ اشراق) در نظريه «ضرورت بتاته» با پايه قرار دادن همين جهت فلسفي و متافيزيكي، جهت ضرورت، امكان و امتناع را در بدو امر وصف محمول تلقي مي­كند و در مرحله بعد جهت حمل (جهت نسبت) را تنها در جهت ضرورت منحصر مي­داند. انحصار وصف ضرورت براي جهت حمل و نسبت (با شرط وجود جهتي در محمول) همان است كه به آن «ضرورت بتاته» مي­گويند. نظريه وي را در باب جهت امكان محمولي كه مهم­ترين بخش اين نظريه است به صورت زير مي­توان در منطق موجهات جديد صورت­بندي كرد.

(x) (<>Ax --> <>Bx) <-> (x) [] (<>Ax --> <>Bx)

در مقاله حاضر پس از مروري بر سير تاريخي بحث، ضمن تاكيد بر نقش جهت محمول در محاسبات منطق ارسطويي- سينوي نشان داده مي­شود كه نظريه ضرورت بتاته سهروردي اولاً: به لحاظ نحوي در نظام QS5 قابل اثبات و ثانياً: به لحاظ معنايي در مدل متناظر اين نظام (مدل تعادلي-تجانسي جهان­هاي ممكن) قابل توجيه و تبيين است.

کليدواژگان: جهت محمول، جهت فلسفي و متافيزيكي، نظريه ضرورت بتاته، مدل تعادلي – تجانسي جهان هاي ممكن