به تازگی مقاله‌ای از نگارنده با عنوان تصحیح و تحقیق رسالۀ «اللامع في الشکل الرابع» نوشتۀ مجد الدین جیلی در نشریۀ فلسفه و کلام اسلامی (دوره 48 شماره 2 پاییز و زمستان 1394) منتشر شده است. این مقاله که دربارۀ موجهات شکل چهارم است نخستین مقاله در این موضوع در تاریخ منطق به شمار می‌رود.

چکیده

مجدالدین عبدالرزاق جیلی (د. ح. 570 ق.)، برای نخستین بار در تاریخ منطق، در رسالۀ اللامع فی الشکل الرابع به مختلطات شکل چهارم پرداخته است. پیش از او، دنحای کشیش (ح. 800م.) و ابوالفتوح ابن‌صلاح همدانی (د. 548ق.)، معاصر جیلی، مطلقات شکل چهارم را به تفصیل طرح کرده بودند. جیلی در رسالۀ اللامع تنها به موجهات «بسیط» شکل چهارم پرداخته و هیچ اشاره‌ای به موجهات «مرکب» نکرده است. شاگرد او، فخر رازی، نیز تنها به موجهات «بسیط» شکل چهارم پرداخته و تنها در جهت نتیجۀ سه اختلاط با استاد مخالفت کرده است. شاگرد فخر رازی، زین‌الدین کشّی (د. ح. 625ق.)، پس از او، موجهات «مرکب» شکل چهارم را نیز بررسی کرده است. پس از این‌که افضل الدین خونجی (د. 646ق.)، به انعکاس سالبۀ جزئیه در برخی موجهات مرکبه پی برد، اثیر الدین ابهری (د. ح. 660ق.) سه ضرب منتج تازه در مختلطات شکل چهارم کشف کرد.

کلیدواژگان

شکل چهارم؛ قیاس؛ مجدالدین جیلی؛ مختلطات؛ موجهات