سخنراني دکتر رضا اکبری در پژوهشكده فلسفه تحليلي با عنوان «نمونههایی از تحلیلهای زبانی در فلسفه اسل
نمونههایی از تحلیلهای زبانی در فلسفه اسلامی
دکتر رضا اکبری
دانشگاه امام صادق (ع)
زمان: دوشنبه 27 دی 1395، ساعت 16 تا 18
مكان: میدان شهید باهنر، پژوهشگاه دانش های بنیادی (مرکز تحقیقات فیزیک نظری و ریاضیات)، پژوهشکده فلسفه تحلیلی، سالن شماره 1
چکیده
توجه به آثار فلسفی و کلامی در حیطه اسلامی نشان می دهد که فیلسوفان و متکلمان مسلمان در مواردی برای حل یا منحل کردن مسائل فلسفی، ارائه یک نظریه جدید یا نقد نظریه ای موجود، از تحلیلهای زبانی استفاده کردهاند.
1. ملاصدرا در تحلیل ادله اثبات وجود ذهنی به تبعیت از برخی متکلمان با ارائه دو نوع صورتبندی از جمله «هر سیمرغ پرنده است» معتقد است که این جمله، در یک صورتبندی، جملهای کاذب، و در صورتبندی دیگر جملهای صادق اما قاصر از اثبات وجود ذهنی است. صورتبندی نخستی که او ارائه کرده به صورتبندی راسل در مواجهه انتقادی با نظریه ماینونگ در شیءپنداری امور معدوم بسیار قرابت دارد؛ به همین دلیل، صورتبندی راسل از جملاتی همچون «پادشاه کنونی فرانسه طاس است» و «کوه طلا سنگین است» را می بایست در دیدگاههای قدیمی تر جستجو کرد.
2. فیلسوفان و متکلمان مسلمان جملات ناظر به علیت در اعدام را در قالب جملات ناظر به نفی علیت میان دو امر وجودی صورتبندی کرده و لذا نافی علیت در اعدام میشوند. گاه نیز جملات ناظر به علیت در اعدام به جملاتی معرفت شناختی که ناظر به نحوه علم ما به یک واقعیت خارجی است صورتبندی می شود. در این صورتبندی نیز علیت در اعدام به عنوان یک علیت عینی نفی می شود.
3. شاید اثرگذارترین تحلیلهای زبانی در مواجهه با مسائل فلسفی را نزد فیسلوفان و متکلمان مسلمان، میبایست در مسئله مشتق جستجو کرد. عدهای از آنان با مرکب دانستن مشتق از ذات و مبدأ اشتقاق، مصداقداری وجود را انکار کردهاند. در مقابل عدهای با تحلیل مشتقاتی همچون «حداد» (آهنگر)، «تامر» (خرمافروش)، «لابن» (شیرفروش) و شبیهانگاری کلمۀ «موجود» با این نوع مشتقات، نظریه وحدتانگاری وجود و کثرتانگاری موجود را ارائه کردهاند. عدهای نیز با تحلیل زبانی خاصی که از مشتق ارائه کردهاند ضمن پذیرش مصداق عینی برای وجود، کثرت وجود را در عین وحدت آن پذیرفتهاند.
استفاده فیلسوفان و متکلمان مسلمان از تحلیلهای زبانی در مواجهه با مسائل فلسفی و کلامی محدود به این موارد نیست. لذا سه مورد ذکر شده در اینجا صرفا سه نمونه از نمونههای متعددی است که در فلسفه و کلام اسلامی مورد توجه بوده است.